کمک به فرد توانخواه برای برای بازیافتن توان از دست رفته در مواجهه با یک بیماری یا آسیب پس از تصادف یا صانحه را توانبخشی می‌نامند. افرادی نیاز به توانبخشی دارند که در عملکردهای حرکتی، جسمی و حتی در برخی موارد، عملکردهای روحی، دچار محدودیت شده‌اند و نیاز به کمک دارند. توانبخشی یک حوزه علمی بسیار گسترده در زمینه خدمات و درمان محسوب می‌شود. افرادی که دچار سکته مغزی، ضایعه نخاعی، ضربه مغزی، سوختگی، کم شنوایی، مشکلات حرکتی و تعادل، جراحی‌های ارتپدی، مشکلات گفتاری و غیره دارند، مستعد دریافت خدمات توانبخشی هستند.

در روند توانبخشی بر خلاف خدمات پزشکی، تجویز و مصرف دارو وجود ندارد و روند بهبود به مرور صورت می‌گیرد. مجموعه‌ای از اقدامات هدفمند برای بازیابی سلامت جسمی، از جمله خدمات توانبخشی هستند و یادگیری حرکتی یکی از اصول پایه‌ای توانبخشی است.

مهم‌ترین رشته‌های توانبخشی

• بینایی سنجی

• شنوایی شناسی

• گفتار درمانی

• طب فیزیکی و توانبخشی

• فیزیوتراپی

• کار درمانی

• مددکاری اجتماعی

• مدیریت توانبخشی

• مشاوره توانبخشی

بینایی سنجی: بینایی سنجی یا اپتومتری یکی از خدمات توانبخشی است که شامل معاینات کامل چشم، بررسی دید و ساختارهای مربوط به چشم از طریق دستگاه‌های مربوطه است.

شنوایی سنجی: شنوایی سنجی یا ادیومتری، اندازه‌گیری میزان شنوایی با استفاده از دستگاه مخصوص شنوایی سنجی می‌باشد که نتیجه به شکل شنوایی نگاره یا اودیوگرام ثبت می‌شود.

گفتار درمانی: یکی از رشته‌های علوم توانبخشی که توسط متخصص بالینی به نام گفتار درمانگر یا آسیب شناس گفتار و زبان، بیمار و علل اختلال گفتار را به صورت ریشه‌ای بررسی و درمان می‌کند. این اختلال بیشتر در کودکان دیده می‌شود و درمان آن به سادگی انجام می‌گیرد.

طب فیزیکی و توانبخشی: یکی از تخصص‌های پزشکی بالینی با قدمتی نه چندان طولانی در زمینه پیشگیری و درمان بیماری‌ها، معلولیت‌ها و ناتوانی‌های فیزیکی می‌پردازد. طب فیزیکی بیشتر اشاره به فیزیک بدن و کالبد دارد.

فیزیوتراپی: این شاخه از علم توانبخشی مربوط به درمان اختلالات و بیماری‌های عصبی، ماهیچه‌ای، اسکلتی از طریق تجهیزات مکانیکی، جریان‌های الکتریکی، تمرینات ورزشی و دیگر عوامل فیزیکی دیگر است. روش‌هایی چون ورزش، نور، پرتو فرا بنفش و فروسرخ، گرما و جریان برق در فیزیوتراپی استفاده می‌شود.

کار درمانی: یکی از رشته‌های توانبخشی با رویکرد درمانی در سه سطح جسم، ذهن و روان به معنای درمان از طریق فعالیت و کار. در حقیقت استفاده درمانی از کارها و فعالیت‌های روزمره زندگی در روند درمانی افراد مبتلا به بیماری‌های ضایعات جسمی، اختلال در عملکردهای روانی-اجتماعی، ناتوانی‌های رشدی، اختلالات یادگیری و سالمندان را کار درمانی می‌نامند.

مددکاری اجتماعی: مددکاری اجتماعی نام یک رشته است که فارغ التحصیلان باید بتوانند وارد زندگی افرادی شوند که به لحاظ اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و خانوادگی دچار مشکل شده‌ و به تنهایی قادر به برطرف کردن مشکل یا پیدا کردن ریشه مشکل نیستند. یک مددکار اجتماعی باید توانایی تحمل سختی‌ها و شرایط مختلف را دارا بوده، زودرنج و حساس نباشد تا به بهترین نحو در این زمینه از توانبخشی مفید واقع شود.

مدیریت توانبخشی: رشته‌ای تلفیقی، متشکل از رشته‌های فیزیوتراپی، کار درمانی، شنوایی سنجی و غیره با دانش مدیریت علمی. هدف از این رشته تربیت مدیری کاردان و آگاه در بخش توانبخشی کشور در جهت ارتقای اثربخشی و افزایش بهره‌وری در سازمان‌های متولی معلولین می‌باشد.

مشاوره توانبخشی: رشته‌ای برای به کارگیری نظریه‌ها، فنون مشاوره و روان درمانی برای کمک به افرادی که در زندگی به مشکل برخورده و راهکار را نمی‌دانند و یا برای ایجاد تغییرات اساسی در زندگیشان در جست و جوی کمک هستند. یک مشاور توانبخشی می‌کوشد تا رفتار و نیازهای افراد معلول و کسانی که با آن‌ها در ارتباطند را مورد بررسی قرار داده و برای کمک به او بهترین راهکارها را ارائه دهد. همچنین در صورت نیاز از سایر مشاوران توانبخشی، کار درمانگران، گفتار درمانگران، فیزیوتراپ‌ها، شنوایی سنج‌ها و مربیان توانبخشی نیز درخواست مشارکت و همکاری بنمایند.

اهداف توانبخشی

• پیشگیری از ایجاد هرگونه معلولیت
• جلوگیری از پیشرفت هرگونه معلولیت
• افزایش آگاهی عموم نسبت به معلولیت و معلولین و افراد کم‌توان یا ناتوان
• آموزش و ترغیب خودکفایی فرد معلول یا بیمار حرکتی و قادرساختن وی در مواجهه با مشکلات
• تطابق دادن زندگی معلولین جسمی-حرکتی و افرادی با مشکلات روحی با جامعه و مردم عادی
• ارائه خدمات شهری مناسب جهت سهولت زندگی معلولین
• افزایش آگاهی عمومی نسبت به وضعیت معلولین و بیمارانی با مشکلات روحی
• افزایش آگاهی معلولین نسبت به توانایی‌های جسمی و روانی و سازگاری با محیط
• تشویق معلولین برای داشتن فعالیت در جامعه نظیر تحصیل، شغل و غیره