دنیای امروز با بیماری‌ها و اختلالات زیادی روبرو شده است که همگی عوامل بسیار زیاد و متفاوتی دارند. عقب ماندگی ذهنی یا کم‌توانی ذهنی، یکی از این اختلالات به شمار می‌رود. اگرچه با پیشرفت علم پزشکی و انجام برخی آزمایشات، این اختلال قابل پیش‌بینی بوده و از به دنیا آمدن یک کودک عقب مانده ذهنی می‌توان جلوگیری به عمل آورد، اما باز هم در گوشه و کنار ممکن است کودکی به دنیا بیاید و با این اختلال برای تمام عمر خود، دست و پنجه نرم کند.این اختلال، ناتوانی شدید ایجاد کرده و عملکرد هوشی را به زیر حد طبیعی رسانده و در تمام دوره زندگی با فرد همراه خواهد بود. عقب ماندگی ذهنی بیماری‌ای نیست که قابل درمان باشد و یا بتوان آن را کنترل کرد، بلکه یک اختلال مادرزادیست که درمان نداشته و تا پایان عمر با شخص عقب مانده ذهنی باقی خواهد ماند. همانطور که اشاره شد، ضریب هوشی ای افراد زیر حد معمولی است و دارای نقص هوشی هستند که منجر به محدود شدن عملکرد اجتماعی افراد مبتلا خواهد شد.

کودکان عقب مانده ذهنی با آموزش صحیح و رفتار مناسب، می‌توانند یک زندگی معمولی در خارج از بیمارستان داشته باشند. می‌توان با آموزش در مدارس استثنایی، مشارکت دادن آن‌ها در امور منزل و آموزش دادن برخی مهات‌ها، برخی عملکردهای زندگی اجتماعی را به صورت محدود به آنان آموخت زیرا که توانایی ذهنی بسیار پایینتری نسبت به هم سن و سالان خود دارند.

علل

• پیش از تولد نوزاد

بسیاری از علل‌های به دنیا آمدن یک نوزاد عقب مانده ذهنی، ژنتیکی و مادرزادی هستند و ممکن است علل اصلی آن‌ها ناشناخته باشد. همچنین ضربه به جنن، پیش از تولد، برخی عفونت‌ها، مسمومیت‌ها، عوامل کروموزومی ناشناخته، در معرضه اشعه ایکس قرار گرفتن و بسیاری از علت‌های دیگر، همگی عواملی هستند که ممکن است جنین را در خطر قرار دهند و نوزاد عقب مانده ذهنی به دنیا بیاید. سن مادر در دوران بارداری، بیماری‌های مادر چون سفلیس، سرخچه، توکسوپلاسنموریس و غیره از دیگر مواردی هستند که جنین را در خطر ابتلا به عقب ماندگی ذهنی قرار می‌دهند.

اعتیادات الکلی، مصرف دخانیات و استفاده از برخی داروهای شیمیایی توسط مادر در دوران بارداری نیز از دیگر عوامل خطرزا در خصوص این اختلال می‌باشند.

• عوارض هنگام تولد نوزاد

اگرچه امروزه بسیاری از زایمان‌ها به صورت طبیعی و با کمترین مشکل صورت می‌گیرد، ولی برخی اتفاقات ناخواسته ممکن است به کودک به هنگام تولد آسیب برساند. بیهوشی طولانی مدت مادر، خونریزی شدید داخلی، اشکال در تنفس و ایجاد اشکال در تنفس کودک، تولد زودرس، ضربه وارد شدن به کودک در هنگام تولد و بسیاری از علل دیگر موجب وارد شدن اختلال به سیستم مرکز عصبی مغز شده و موجب تولد کودک عقب مانده ذهنی می‌شود.

• عوامل پس از تولد نوزاد

از عواملی که ممکن است بعد از تولد رخ دهد و کودک را در معرض خطر ابتلا به عقب ماندگی ذهنی قرار دهد، میتوان به انواع مننژیت، برخی مسمومیت‌ها، ضربه وارد شدن به مغز کودک، کمبود غذا و سوء تغذیه، خستگی‌های جسمی و روانی و برخی مسائل بهداشتی و پزشکی اشاره کرد.

ویژگی‌های کودک عقب مانده ذهنی

• در مقابل هرگونه تغییری از خود مقاومت نشان می‌دهد

• در تمرکز کردن بر روی یک کار و یا به اتمام رساندن آن کار تمرکز کافی ندارد

• در درک مفاهیم مبهم و غیر قابل لمس به شدت با مشکل مواجه می‌شوند

• در بیان احساسات خود و درک احساسات دیگران به شدت مشکل دارند

• در طبقه بندی اطلاعات و یا به خاطرسپاری هرگونه اطلاعات ناتوانند

والدین پس از تولد کودک برای جلوگیری از ابتلا به سندروم دان یا عقب ماندگی ذهنی، کودک خود را به طور مرتب نزد پزشک ببرند و روند رشد ذهنی او را تحت کنترل داشته باشند. این آزمایشات می‌تواند شامل یک سری سوال ساده در مورد توانایی‌های کودک در انجام کارهای مختلف و ساده روزمره باشد و انجام این آزمایشات برای جلوگیری از داشتن یک کودک عقب مانده ذهنی بسیار لازم . ضروری است.

پیشگیری از ابتلا به سندروم دان یا عقب ماندگی ذهنی

پیش از ازدواج لازم است خانواده‌ها آموزش کافی در این مورد را ببینند تا از به دنیا آمدن چنین کودکی به شدت پیشگیری کنند.

• خانواده‌ها از ازدواج فامیلی خودداری کنند
• سن مادر برای بارداری بالای 35 سال نباشد
• بهداشت حاملگی از جمله پرهیز از اشعه، مصرف دارو، مصرف مشروبات الکلی، مصرف دخانیات، پرهیز از وارد شدن ضربه به شکم مادر، تغذیه سالم و مناسب، جلوگیری از مبتلا شدن به هرگونه عفونت به مادرو غیره، به شدت رعایت شود.
• محافظت از کودک پس از تولد و تحت کنترل داشتن روند رشد جسمی و ذهنی کودک توسط پزشک

بروز و ابتلا به عقب ماندگی ذهنی

عقب ماندگی ذهنی بیماری نیست که درمان داشته یا با دارو بتوان آن را برطرف کرد. بهترین راه، پیشگیری از ابتلا به این اختلال است. در صورت بروز، بهترین روش این است که کودک و یا فرد عقب مانده ذهنی را با آموزش‌های درست مهارت کلامی، محیطی، ارتباطی، اجتماعی و در صورت نیاز، آموزش‌های ویژه فیزیوتراپی و آموزش مهارت‌های جسمی و حرکتی، کودک یا فرد عقب مانده ذهنی را با محیط سازگارتر نمود.

روش‌های برخورد با کودکان عقب مانده ذهنی

• در ابتدا لازم است که او را همانگونه که هست به عنوان یک عقب مانده ذهنی بپذیرید و در رابطه با زندگی با یک عقب مانده ذهنی و جسمی، اطلاعات خود را بالا ببرید.
• در رفتار با او باید طوری برخورد شود که او احساس نکند اعضای خانواده از داشتن او خجالت می‌کشند و یا ناراحت هستند. درست است که برخی از کودکان عقب مانده ذهنی درک درستی از احساسات اطرافیان ندارند ولی احساسات منفی و رفتارهای بد را تا حدودی تشخیص می‌دهند.
• به علاقه‌مندی‌ها و توانایی‌های او دقت کنید و با توجه و علاقه‌مندی‌اش به او وظایفی کوچک را آموخته و محول کنید. با این کار توانمندی‌های او را بالا خواهید برد. باید از طریق علاقه‌مندی‌ها و توانایی‌هایش به او آموزش داد تا بتواند در کارهای کوچک، ساده و پیش پا افتاده روزانه در نگهداری خودش با خانواده همکاری داشته باشد.
• اگر عقب ماندگی ذهنی و جسمی کودک در حد حاد نیست و به اطرافیان آسیبی به همراه ندارد، نباید کودکان عقب مانده ذهنی را از جمع خانواده، محیط‌های طبیعی و اجتماعی جدا کرد.
• از تحقیر و تنبیه این کودکان به شدت باید پرهیز کرد. نه تنها هیچ یک از افراد خانواده، بلکه هیچ فرد دیگری به هیچ عنوان حق تحقیر، تنبیه و آزار رساندن به این کودکان را ندارد. این کودکان به دلیل حساس بودن شرایط جسمی و زندگی، در معرض خطر هستند. آن‌ها رفتار بد را آموخته و آن رفتار را در جامعه به شکل جدی و خشن بروز می‌دهند. اگر رفتار صحیح نیاموزند، ممکن است خطری برای افراد جامعه محسوب شوند.
• اگر برای آموزش صحیح کودکان عقب مانده ذهنی اطلاعات درستی ندارید و نمی‌دانید بهترین روش برخورد با این افراد به چه شکل باشد که با توجه به محدودیت در یادگیری، بهترین بازدهی را داشته باشند، موثرترین راه کمک گرفتن از مشاوران این زمینه و نیز سازمان بهزیستی یا موسسات خیریه مربوطه است.

موسسه خیریه کهریزک، با سابقه طولانی در خصوص نگهداری از کودکان و بزگسالان عقب مانده ذهنی و نیز معلولان ذهنی و جسمی حرکتی، با ارائه خدمات پزشکی، توانبخشی، مراقبتی و غیره، آماده به خدمت رسانی به نیازمندان عزیز می‌باشد. با کهریزک همراه شویم.